مسجد امام حسن عسکری (ع)؛ نگین هزارساله قم
اگر در سفر معنوی خود به قم، به‌دنبال تجربه‌ای اصیل از تاریخ، معماری و معنویت هستید، مسجد امام حسن عسکری (ع) همان جاذبه‌ای است که نباید از دست بدهید. این مسجد، نخستین و کهن‌ترین مسجد شهر قم است که به دستور مستقیم امام یازدهم ساخته شد و امروز همچون نگینی معنوی در دل این شهر مذهبی می‌درخشد.
قم شهری است که نامش با ایمان، علم و فرهنگ گره خورده است. در میان کوچه‌پس‌کوچه‌های بافت تاریخی این شهر، مسجدی آرمیده که نه‌تنها عبادتگاهی ساده، بلکه تجلی‌گاه تاریخ تشیع، معماری اسلامی و خلوص عبادت است. مسجد امام حسن عسکری (ع)، که به‌حق یکی از پرافتخارترین بناهای مذهبی کشور به‌شمار می‌رود، برای هر گردشگر فرهنگی و زائر مذهبی، مقصدی ارزشمند و الهام‌بخش است.
تاریخچه مسجد امام حسن عسکری (ع)
این مسجد کهن در قرن سوم هجری و به دستور امام حسن عسکری (ع) توسط نماینده ایشان، احمد بن اسحاق قمی ساخته شد. در طول بیش از ۱۱۸۰ سال، مسجد مأمن عبادت، تعلیم، اعتکاف و اجتماع مؤمنان بوده است. علمای بزرگی چون آیت‌الله گلپایگانی آن را محل اعتکاف و عبادت خود قرار داده‌اند. در دهه‌های اخیر نیز توسعه‌های چشمگیری در آن انجام شده تا پذیرای زائران و معتکفان بیشتری باشد.
معماری مسجد
اختمان اصلی مسجد در سال 260 هجری قمری پایه‌گذاری شد. در سال 1352 شمسی توسعه جدیدی شامل شبستان و سرداب به مجموعه افزوده شد و در سال 1394 نیز شبستن‌هایی با معماری اسلامی نوین به آن اضافه گردید.
• دو گلدسته بلند به ارتفاع ۵۹ متر، اشاره‌ای به عدد رمزی "مهدی" (عج) دارد.
• ۱۴ مقرنس زیر گنبد، نمادی از چهارده معصوم (ع) هستند.
• شبستان‌های وسیع با تزیینات هنری، فضایی آرام و روح‌نواز برای نمازگزاران فراهم می‌کنند.
• کتابت کامل قرآن کریم به‌طول ۹۰۰۰ متر بر دیوارها و سقف‌ها، یکی از ویژگی‌های بی‌نظیر معماری این مسجد است.
ویژگی‌های برجسته مسجد
عبارتند از:
۱. بنایی تاریخی با پشتوانه‌ای معنوی
ساخت این مسجد به فرمان مستقیم امام حسن عسکری (ع) و با سرمایه آن حضرت، آن را به یکی از معدود مساجدی تبدیل کرده که دارای منشأیی مستند و متصل به امام معصوم است. همین ویژگی موجب شده علمای بزرگ حوزه علمیه قم از این مکان مقدس برای اقامه نماز جماعت و تدریس بهره ببرند.
۲. موقعیت ممتاز در همسایگی حرم حضرت معصومه (س)
موقعیت مکانی این مسجد، که درست در مسیر زائران حرم حضرت معصومه (س) قرار دارد، باعث شده حضور در آن برای زائران به‌نوعی مقدمه‌ای بر زیارت باشد.
۳. اقامه ۵ وعده نماز جماعت در ۷ شبستان
این مسجد با ۷ شبستان مستقل شامل شبستان‌های فیض، شاهرودی، جزائری، مستقیم، زاهدی، روحانی و شبستان جدید، میزبان نمازگزاران در پنج وعده نماز در طول شبانه‌روز است.
۴. پیشینه‌ای ۹۰ ساله در برگزاری اعتکاف
مراسم اعتکاف در مسجد امام حسن عسکری (ع) قدمتی نزدیک به یک قرن دارد و هر ساله در ایام‌البیض، هزاران نفر از نقاط مختلف کشور برای خلوت با خداوند به این مسجد روی می‌آورند.
۵. کتابت قرآن به طول ۹ هزار متر در فضای داخلی
از جلوه‌های منحصربه‌فرد این مسجد، کتابت تمام آیات قرآن کریم در دیوارها و گلدسته‌هاست که با خطی زیبا و هنرمندانه به نمایش گذاشته شده است.
6. ثبت در آثار ملی ایران
مسجد امام حسن عسکری (ع) در ۲۲ آذر ۱۳۵۵ش در فهرست آثار ملی ایران به شماره ۱۳۱۲ به ثبت رسیده است.
کاربری بنا در گذشته
در دوران نخستین، این مسجد محل گردهمایی شیعیان، تدریس علما، برگزاری نماز جماعت و آیین‌های مذهبی بود. بزرگان حوزه‌های علمیه قم، این مکان را محل تدریس، اعتکاف و تبلیغ دین قرار داده بودند.
کاربری بنا در حال حاضر
امروزه مسجد امام حسن عسکری (ع) به‌عنوان یکی از پایگاه‌های فرهنگی و دینی فعال قم شناخته می‌شود.
علاوه بر عبادت، فعالیت‌های فرهنگی و علمی نیز بخش مهمی از مأموریت این مسجد به شمار می‌رود. در آینده‌ای نزدیک، شش طبقه کلاس درس برای طلاب علوم دینی در پشت محراب احداث خواهد شد. هم‌اکنون نیز در کنار نماز، جلسات قرائت حدیث، مجالس روضه، برنامه‌های پاسخگویی به سؤالات دینی و مراسم‌های گسترده مذهبی در این مکان برگزار می‌شود.
بنای جدید مسجد مقدس امام حسن عسکری(ع)
مراسم افتتاح بنای جدید مسجد مقدس امام حسن عسکری(ع) در شهر قم با حضور رئیس مجلس شورای اسلامی، جمعی از مراجع عظام تقلید و رئیس دفتر مقام معظم رهبری برگزار شد.
در این مراسم باشکوه، حضرات آیات عظام صافی گلپایگانی، شبیری زنجانی و سبحانی، همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی رئیس دفتر مقام معظم رهبری و دکتر علی لاریجانی رئیس وقت مجلس شورای اسلامی حضور یافتند.
این مسجد تاریخی در چهارراه بازار قم و به دستور مرجع عالیقدر شیعه، آیت‌الله العظمی گلپایگانی، و تحت نظارت آیت‌الله العظمی صافی گلپایگانی، احداث و توسعه یافته است. بنای اولیه مسجد، به‌عنوان تنها مسجدی در تاریخ اسلام که به دستور مستقیم امام حسن عسکری(ع) و توسط وکیل ایشان، احمد بن اسحاق اشعری در قم بنا شد، جایگاهی ویژه در میان مساجد شیعه دارد.
شبستان جدید مسجد با مساحت ۲۴۰۰ متر مربع و ۷۰۰ متر مربع بالکن، به‌گونه‌ای طراحی شده که همخوانی کامل با معماری بنای قدیم دارد و نمایی یکپارچه و منسجم به مجموعه بخشیده است.
هزینه ساخت این شبستان بالغ بر ۱۷ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان بوده که به‌طور کامل از محل مشارکت‌های مردمی و کمک‌های خیرین تأمین شده است.
از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این مسجد می‌توان به کتابت کامل قرآن کریم به طول ۹ هزار متر بر ستون‌ها، دیواره‌ها، گنبد، گلدسته و بخش‌هایی از سقف اشاره کرد؛ جلوه‌ای چشم‌نواز از تلفیق هنر خوشنویسی و معماری اسلامی.
دو گلدسته باشکوه این مسجد نیز جلوه‌ای خاص به آن بخشیده‌اند؛ یکی از گلدسته‌ها با ارتفاع ۵۹ متر از سطح شبستان، عددی نمادین به یاد نام مبارک امام زمان(عج) دارد.
بنای مسجد از نظر سیستم سرمایش و گرمایش نیز با الهام از ساختار مسجدالنبی در مدینه طراحی شده و به سمت قبله ساخته شده است.
شبستان جدید ظرفیت پذیرش ۲ هزار نمازگزار را داراست و با در اختیار داشتن ۱۸۰ سرویس بهداشتی، آمادگی کامل برای میزبانی از مراسم معنوی مانند اعتکاف را داراست. همچنین پیش‌بینی شده است که این مکان در آینده به مرکزی برای تدریس دروس سطح عالی حوزه علمیه با حضور مراجع و اساتید برجسته بدل شود.
بهترین زمان بازدید
با توجه به تقویم مذهبی قم، ایام‌البیض (ایام اعتکاف)، ماه رمضان و دهه اول محرم بهترین زمان برای بازدید معنوی از مسجد است. در این ایام، مسجد سرشار از برنامه‌های روح‌بخش و حضور پرشور مؤمنان است. همچنین، ساعات نماز جماعت، به‌ویژه ظهر و مغرب، فرصت مناسبی برای حضور در این فضای نورانی است.
نکاتی که برای بازدید باید رعایت کنیم
• حجاب کامل برای بانوان و رعایت احترام برای آقایان الزامی است.
• برای ورود به شبستان‌ها، کفش‌ها را در مکان مشخص بگذارید.
• عکاسی بدون فلش از فضای داخلی مجاز است اما بهتر است با هماهنگی خادمین باشد.
• سکوت و آرامش فضای معنوی مسجد را حفظ می‌کند.
• به‌دلیل نزدیکی به حرم، بهتر است خودرو را در پارکینگ حرم پارک کرده و پیاده مراجعه کنید.
جاذبه‌های گردشگری اطراف مسجد
1. حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س) – فقط چند دقیقه پیاده‌روی
2. بازار تاریخی قم – مناسب برای خرید سوغات
3. مدرسه فیضیه – یکی از نمادهای علمی حوزه علمیه
4. موزه حرم مطهر – شامل آثار قدیمی و ارزشمند مذهبی
5. آرامستان شیخان – محل دفن علما و بزرگان قم
پرسش های متداول
۱. چرا این مسجد اهمیت ویژه‌ای دارد؟
زیرا به دستور مستقیم امام معصوم ساخته شده است و سابقه‌ای تاریخی دارد.
۲. آیا مسجد هنوز هم فعال است؟
بله، هم‌اکنون محل برگزاری نماز جماعت، اعتکاف و فعالیت‌های دینی و فرهنگی است.
۳. آیا امکان بازدید برای گردشگران وجود دارد؟
بله، با رعایت آداب اسلامی، همه گردشگران می‌توانند از این مسجد بازدید کنند.
۴. این مسجد در کجای قم واقع شده؟
در ابتدای خیابان آستانه، نزدیک چهارراه بازار و حرم حضرت معصومه (س).
