خانه قمگردی

مدرسه فیضیه قم، بنایی که همواره مرکز تحولات مهم دینی، علمی و سیاسی بوده، یکی از برجسته‌ترین مدارس علمیه جهان تشیع است. از تدریس چهره‌هایی چون فیض کاشانی گرفته تا سخنرانی‌های امام خمینی(ره) در دوران مبارزه با رژیم پهلوی، این مکان همیشه در خط مقدم حفظ معارف اسلامی بوده است. بازدید از فیضیه یعنی لمس زنده تاریخ انقلاب اسلامی.

معرفی مدرسه فیضیه قم

این مدرسه در مجاورت مسجد اعظم و مدرسه دارالشفاء قرار گرفته و یکی از مراکز فعال برگزاری کلاس‌های درسی و گردهمایی‌های حوزوی در شهر قم به شمار می‌رود. پیش از آنکه مدرسه حجتیه تأسیس شود، فیضیه بزرگ‌ترین مدرسه علمیه این شهر محسوب می‌شد.

دانشمندان و علمای برجسته‌ای در این مدرسه یا اقامت داشته‌اند یا به تدریس علوم دینی پرداخته‌اند. بر اساس گزارش مدرسی طباطبایی، شخصیت‌هایی مانند بهاءالدین عاملی، سلطان‌العلماء، قاضی سعید قمی، ملاعبدالرزاق لاهیجی و فیض کاشانی از جمله اساتیدی بوده‌اند که در این مکان به تعلیم و تربیت مشغول بودند. همچنین نقل شده که آیت‌الله بروجردی نیز بخشی از جلسات درسی خود را در این مدرسه برگزار می‌کرده است.

امام خمینی (ره) نیز در سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۳۰۶ شمسی در مدرسه فیضیه اقامت داشت. حجره‌ای که ایشان در آن زندگی می‌کردند، به شماره ۲۳ معروف بود و امروزه در میان طلاب با عنوان "حجره امام" شناخته می‌شود. همچنین افرادی چون آیت‌الله سیدرضا بهاءالدینی، شهید مرتضی مطهری و آیت‌الله حسینعلی منتظری نیز برای مدتی در این مدرسه ساکن بوده‌اند.

مدرسه فیضیه در تاریخ ۹ بهمن‌ماه ۱۳۸۶ هجری شمسی با شماره ثبت ۲۰۷۱۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت. شایان ذکر است که در برهه‌ای از زمان، تصویر این مدرسه بر روی برخی از سکه‌ها و اسکناس‌های دوره جمهوری اسلامی ایران چاپ می‌شد.

تاریخچه

پایه‌های مدرسه فیضیه در قرون میانی اسلام نهاده شد؛ برخی مورخان بنای اولیه را به قرن پنجم هجری در دوره سلجوقیان نسبت داده‌اند. بعدها در دوره صفوی و به‌ویژه زمان شاه طهماسب اول بازسازی و توسعه یافت. در دوره قاجار، فتحعلی‌شاه بنای جدید مدرسه را احداث کرد. در سده‌های اخیر نیز در دوران زعامت آیت‌الله بروجردی و امام خمینی (ره) گسترش‌های مهمی در مدرسه صورت گرفت.

نام‌های مدرسه

این بنا در طول تاریخ با نام‌هایی چون مدرسه ستی، مدرسه آستانه، و سرانجام مدرسه فیضیه شناخته شده است. نام «فیضیه» برگرفته از حضور فیض کاشانی، عالم بزرگ دوره صفوی، در این مکان بوده است.

واقعه فیضیه

دوم فروردین ۱۳۴۲، یکی از تلخ‌ترین روزهای تاریخ این مدرسه است. عوامل حکومت پهلوی با لباس مبدل وارد مراسم عزاداری شهادت امام صادق(ع) شدند و به طلاب و علما حمله کردند. این حادثه که با نام «واقعه فیضیه» شناخته می‌شود، زمینه‌ساز قیام ۱۵ خرداد و نقطه عطفی در نهضت انقلاب اسلامی شد. در این حمله طلابی مانند سید یونس رودباری به شهادت رسیدند.

زمینه‌های وقوع واقعه فیضیه

در واکنش به اعتراض علما نسبت به لوایح انقلاب سفید، نوروز ۱۳۴۲ به عنوان روز عزای عمومی اعلام شد. این اقدام، خشم رژیم پهلوی را برانگیخت و در نتیجه، گروهی از نیروهای امنیتی با ظاهر روستایی به قم فرستاده شدند تا فضای مراسم‌های عزاداری را بر هم زنند. پس از ناکامی در ایجاد تنش در مجالس امام خمینی و آیت‌الله شریعتمداری، این افراد عصر دوم فروردین به مدرسه فیضیه یورش بردند و طلاب را مورد ضرب و شتم قرار دادند.

امام خمینی (ره) در واکنش، رژیم را به جنایات مغول‌گونه تشبیه کرد و از مردم خواست با اقتدا به سیره اهل بیت(ع)، در برابر ظلم ایستادگی کنند. این حادثه، جرقه‌ای برای شکل‌گیری قیام ۱۵ خرداد و حرکت‌های بعدی علیه رژیم شاهنشاهی شد.

پیش‌تر، مخالفت علما با همه‌پرسی لوایح شش‌گانه شاه، فضای سیاسی را ملتهب کرده بود. امام خمینی طی سخنرانی‌هایی، این طرح‌ها را مخالف اسلام و قانون اساسی دانست. تلاش‌های او برای جلوگیری از برگزاری همه‌پرسی، واکنش تند رژیم را در پی داشت و باعث شد در روز سوم بهمن ۱۳۴۱، مأموران به معترضان در کنار حرم حضرت معصومه و مدرسه فیضیه حمله‌ور شوند.

امام خمینی (ره) پس از آن، اعلامیه‌هایی شدیداللحن صادر کرد و اقدامات حکومت را افشا نمود. او مردم را به حفظ آرامش، بصیرت و ایستادگی دعوت کرد. در ادامه، حرکت‌های هماهنگ علما، تعطیلی بازارها، و تحریم نوروز ۱۳۴۲، چالشی بزرگ برای رژیم به‌وجود آورد. فیضیه به‌عنوان مرکز این تحولات، تبدیل به نماد اعتراض و مقاومت شد.

در نهایت، واقعه حمله به فیضیه را می‌توان نقطه آغاز جنبشی دانست که بعدها انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ را رقم زد. این مدرسه تاریخی نه تنها جایگاه علمی، بلکه محوریت سیاسی ویژه‌ای در تاریخ معاصر ایران دارد.

معماری

این مدرسه در قرن پنجم قمری در دوره سلجوقیان بنا شد، در سال ۶۱۷ق در حمله مغولان تخریب شد و اثری از آن باقی نماند و سپس در دوره صفویه بازسازی شد. ساختمان فعلی فیضیه در دوره فتحعلی شاه قاجار ساخته شده و دارای چهار ایوان دو طبقه و هشتاد حجره است. کاشی‌کاری‌های زیبا، حوض مرکزی و صحن وسیع، جلوه‌ای از معماری فاخر ایرانی-اسلامی را به نمایش می‌گذارد. زیرزمین مدرسه در سال‌های اخیر به نمازخانه و محل اجتماعات تبدیل شده است.

ویژگی‌ها

مجاورت با حرم مطهر حضرت معصومه (س)
مرکز دروس حوزوی سطح عالی و خارج
وجود حجره‌های سکونتی برای طلاب
کتابخانه حائری با آثار خطی نفیس
مرکز مطالعات اسناد انقلاب اسلامی و مرکز اسناد مدرسه

کاربری گذشته

در گذشته این مکان کاروانسرا و محل اقامت زائران بوده است. با گذر زمان و حضور علمای برجسته، این بنا تبدیل به یکی از مهم‌ترین مدارس علمیه جهان تشیع شد.

در نقاشی شاردن، سیاح معروف فرانسوی در عصر صفویه، در سفرش به قم تصویر حرم حضرت معصومه سلام الله علیها را نقاشی کرده است و در این نقاشی مشاهده می کنید که مدرسه علمیه فیضیه در مسیر زیارت حرم مطهر و پیش از ورودیه صحن عتیق قرار داشته است و زائران با عبور از سه صحن از بین آب نماها و درختان به مرور عبور می کردند و کم کم با بالا رفتن از پیاده راه ها و پله ها، آماده رویارویی با آن آستانه مقدسه می شدند.

کاربری فعلی

امروز مدرسه فیضیه محل برگزاری بیش از ۲۸۰ کلاس درسی با بیش از ۲۳۰ استاد است. کلاس‌ها در حوزه‌های مختلفی چون فقه، اصول، تفسیر و فلسفه برگزار می‌شود. کتابخانه توسعه‌یافته آن یکی از میراث سفر مقام معظم رهبری به قم است.

تولیت مدرسه

مدیریت مدرسه فیضیه به صورت هیئت مدیره‌ای شش نفره اداره می‌شود که با تصمیم امام خمینی (ره) شکل گرفت. حجت‌الاسلام و المسلمین حسین ملکا هم‌اکنون مدیر این مدرسه است.

بهترین زمان بازدید

ایام خاص مذهبی مانند ایام شهادت یا میلاد ائمه اطهار (ع)، دهه فجر و ماه رمضان بهترین زمان‌ها برای بازدید از فیضیه هستند؛ چراکه مراسم‌های خاص و معنوی در این ایام در مدرسه برگزار می‌شود..

نکاتی برای بازدید

بازدید از این مدرسه برای عموم آزاد نیست و نیازمند اخذ مجوز می باشد.
رعایت حجاب کامل و احترام به فضای معنوی الزامی است.
از عکاسی در زمان برگزاری دروس خودداری شود.
بازدیدکنندگان بهتر است از راهنماهای محلی یا بروشورهای مدرسه استفاده کنند.

جاذبه‌های اطراف

حرم حضرت معصومه (س)

مسجد اعظم قم

بازار قدیمی قم

موزه آستانه مقدسه

۵ سؤال از متن

۱. واقعه فیضیه در چه تاریخی رخ داد؟
دوم فروردین ۱۳۴۲.

۲. مدرسه فیضیه در کدام دوره قاجاری بازسازی شد؟
در دوره فتحعلی‌شاه قاجار.

۳. تولیت فعلی مدرسه فیضیه با کیست؟
حجت‌الاسلام و المسلمین حسین ملکا.

۴. چرا نام فیضیه برای این مدرسه انتخاب شد؟
به خاطر تدریس و حضور فیض کاشانی در این مدرسه.

۵. چه کتابخانه‌ای در مدرسه فیضیه وجود دارد؟
کتابخانه آیت‌الله حائری که دارای منابع خطی و دیجیتال است.