خانه قمگردی

معرفی قبرستان

در شهر مذهبی قم، در همسایگی حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه (س)، بنایی آرمیده که بیش از ۱۲ قرن گواه سکونت و دفن برگزیدگان دین، دانش، عرفان و ایثار بوده است. آرامستان شیخان، یکی از مزارهای مهم جهان تشیع، نه‌تنها محل دفن اصحاب ائمه اطهار (ع)، علما و شهدای برجسته است، بلکه گنجینه‌ای از تاریخ، مذهب، فرهنگ و فداکاری مردم ایران به شمار می‌رود.

مشاهیر مدفون در شیخان

این مزار به واسطه این که عده ای از اصحاب ائمه و علمای بزرگ در آن مدفون اند مقابر شیخان میگویند؛ از جمله معاریفی که در آن جا مزار دارند «زکریا بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی» است که از اصحاب حضرت امام رضا علیه السلام بوده است. از دیگر قبور شیخان میتوان به قبور بعضی از علمای اسلام اشاره کرد:

آدم بن اسحاق، برادرزاده زکریا بن آدم؛

زکریا بن ادریس، عموزاده زکریا بن آدم؛

میرزای قمی

مقبره بزرگانی چون میرزای قمی و میرزا جواد ملکی تبریزی

محل دفن شهدای انقلاب و دفاع مقدس از جمله شهید جعفر حیدریان و احمد کوچکی

آرامگاه بانوان مجتهده مانند شهربانو صفری و بانو ایروانی

مزار دکتر محمد قریب، پایه‌گذار طب نوین اطفال در ایران

زکریا بن آدم اشعری قمی

زکریا بن آدم اشعری قمی، معروف به ابویحیی، از محدثان برجسته شیعه در قرون دوم و سوم هجری قمری بود. او از خاندان اشعریون، یکی از خاندان‌های تأثیرگذار در گسترش تشیع در قم، به شمار می‌رفت. پدرش، آدم بن عبدالله بن سعد اشعری، از اصحاب امام صادق(ع) بود و برادرش، اسحاق بن آدم، نیز از راویان امام رضا(ع) محسوب می‌شد.

جایگاه نزد امامان

امام صادق(ع): شیخ طوسی زکریا را از اصحاب امام صادق(ع) دانسته است.

امام کاظم (ع): هیچ یک از منابع رجالی او را از اصحاب امام کاظم(ع) نخوانده‌اند ولی از او در زمره راویان امام کاظم(ع) نام برده شده است.

امام رضا(ع): او به عنوان وکیل امام رضا(ع) در قم فعالیت می‌کرد و وجوهات شرعی مردم را جمع‌آوری می‌نمود. امام رضا(ع) او را امین در امور دینی و دنیوی معرفی کرده و مردم را در مسائل دینی به او ارجاع می‌دادند.

امام جواد(ع): زکریا بن آدم همچنین وکیل امام جواد(ع) در قم بود و در زمان حیات این امام از دنیا رفت. پس از وفاتش، امام جواد(ع) در نامه‌ای او را فردی عارف، معتقد و پایبند به حق توصیف کرده و برایش دعا نمود.

آثار

از زکریا بن آدم کتابی به نام «مسائل» باقی مانده است که شامل سؤالات او از امام رضا(ع) می‌باشد. او حدود چهل حدیث (با واسطه یا بدون واسطه) از امامان نقل کرده است.

وفات و مدفن

زکریا بن آدم در قم درگذشت و در قبرستان شیخان، نزدیک حرم حضرت معصومه(س)، به خاک سپرده شد.

آدم بن اسحاق اشعری قمی

آدم بن اسحاق اشعری قمی از راویان برجسته شیعه در قرن سوم هجری قمری بود که به دلیل وثاقت و جایگاه علمی‌اش در میان عالمان و محدثان مورد توجه قرار داشت.

نسب و خاندان

آدم بن اسحاق بن آدم بن عبدالله بن سعد اشعری قمی از خاندان اشعریون قم بود؛ خاندانی که پس از فتوحات اسلامی به ایران مهاجرت کرده و در قم ساکن شدند. پدرش، اسحاق بن آدم، از راویان امام رضا(ع) و جدش، آدم بن عبدالله، از اصحاب امام صادق(ع) بود. عموی او، زکریا بن آدم، نیز از راویان امام رضا(ع) و امام جواد(ع) به شمار می‌رفت.

جایگاه علمی و حدیثی

آدم بن اسحاق از اصحاب امام جواد(ع) محسوب می‌شد و کتابی به نام «کتاب الحدیث» تألیف کرده بود. راویان متعددی از او حدیث نقل کرده‌اند. او فردی مورد اعتماد، زاهد و فروتن شناخته می‌شد.

وفات و مدفن

آدم بن اسحاق در قم درگذشت و در قبرستان شیخان، در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س)، به خاک سپرده شد.

زکریا بن ادریس بن عبدالله اشعری

زکریا بن ادریس بن عبدالله اشعری قمی، معروف به ابوجریر قمی، از محدثان برجسته شیعه در قرن دوم و سوم هجری قمری و از اصحاب امامان صادق(ع)، کاظم(ع) و رضا(ع) بود. او از خاندان اشعریون قم و فرزند ادریس بن عبدالله اشعری به شمار می‌رفت.

شخصیت حدیثی

زکریا بن ادریس از راویان احادیث امامان صادق(ع)، کاظم(ع) و رضا(ع) بود و مکاتباتی با امام کاظم(ع) درباره مسائل فقهی داشت. پس از شهادت امام کاظم(ع) و ظهور جریان واقفیه، برای تحقیق درباره امامت امام رضا(ع) نزد ایشان رفت تا از امامت وی اطمینان حاصل کند.

آثار

از زکریا بن ادریس کتابی حدیثی باقی مانده است.

وفات و مدفن

تاریخ دقیق وفات زکریا بن ادریس مشخص نیست. نقل شده است که امام رضا(ع) پس از آگاهی از وفات او، برایش رحمت طلبید. قبر او در قبرستان شیخان قم، در نزدیکی حرم حضرت معصومه(س) قرار دارد.

ابوجریر قمی

عنوان «ابوجریر قمی» در منابع رجال شیعه به سه نفر اطلاق شده است: زکریا بن ادریس، زکریا بن عبدالصمد و محمد بن عبدالله. در میان آن‌ها، زکریا بن ادریس معروف‌تر است و این عنوان بیشتر به او اشاره دارد.

تاریخچه قبرستان

آرامستان شیخان با بیش از دوازده قرن قدمت، محلی برای دفن اصحاب ائمه، علما، فقها و بزرگان دین بوده است. در گذشته محدوده آن از کنار حرم حضرت معصومه(س) تا چهارراه بازار فعلی امتداد داشت و به نام «مقبره بابلان» شناخته می‌شد. نام فعلی «شیخان» برگرفته از «مقابر الشیوخ» است.

معماری

آرامستان دارای شش مقبره‌ مجزا است که دو مورد از آنها قابل بازدید برای عموم است. مقبره‌های سنگی، بقعه‌های سنتی با کتیبه‌های خوش‌نویسی‌شده و فضاهای آرام و روحانی آن، ساختار معماری اسلامی متواضعانه‌ای را به نمایش می‌گذارد.

کاربری بنا در گذشته

این آرامستان، بعنوان بخشی از قبرستان باغ بابلان، در طول قرون گذشته محلی برای دفن علما، فقها و یاران اهل‌بیت(ع) بوده است. جایگاه علمی، دینی و اجتماعی آن باعث شد بسیاری از چهره‌های برجسته به‌طور خاص برای دفن در آن وصیت کنند.

کاربری بنا در زمان حال

امروزه نیز شیخان همچنان به‌عنوان یکی از آرامستان‌های فعال مذهبی و تاریخی قم شناخته می‌شود و پذیرای زائران و علاقه‌مندان به تاریخ اسلام، فقه شیعه و شهدای معاصر است.

بهترین زمان بازدید

ایام تعطیلات مذهبی به‌ویژه شهادت امام رضا(ع)، دهه فجر و ماه رمضان بهترین فرصت برای بازدید از آرامستان است؛ چراکه مراسم‌های ویژه و فضای معنوی بیشتری در این مکان شکل می‌گیرد.

نکاتی که برای بازدید باید رعایت کنیم

به فضای معنوی مکان احترام بگذارید.

از ایجاد سر و صدا یا رفتار نامتعارف خودداری نمایید.

بازدید ترجیحاً به صورت پیاده باشد (پارکینگ طبقاتی نزدیک محل وجود دارد).

امکان بازدید هم‌زمان از حرم، موزه آستانه و مسجد امام حسن عسکری(ع) نیز فراهم است.

جاذبه‌های گردشگری اطراف

حرم حضرت فاطمه معصومه(س)

مسجد امام حسن عسکری(ع)

مدرسه فیضیه

بازار قدیمی قم

موزه آستانه مقدسه

۵ سؤال از متن و پاسخ کوتاه

۱. آرامستان شیخان در کدام شهر قرار دارد؟
قم

۲. چرا به این آرامستان، «شیخان» می‌گویند؟
به‌دلیل دفن بسیاری از شیوخ، علما و محدثان بزرگ.

۳. مهم‌ترین شخص مدفون در آرامستان کیست؟
زکریا بن آدم قمی، یار امام رضا(ع).

۴. چه بانوانی در شیخان دفن شده‌اند؟
شهربانو صفری و بانو ایروانی، از بانوان مجتهده و فعال اجتماعی.

۵. چه شخصیت علمی مدرن در شیخان مدفون است؟
دکتر محمد قریب، بنیان‌گذار طب اطفال نوین در ایران.