جهانگیرخان قم؛ مدرسه‌ای که هنوز نفس می‌کشد
مدرسه جهانگیرخان قم، یکی از کهن‌ترین مدارس علمیه این شهر، با معماری سنتی ایرانی و فضای آرامش‌بخش خود، میزبان صدها سال تلاش علمی و عبادی عالمان شیعه بوده است. این بنای ارزشمند در کنار مسجد جامع تاریخی قم، همچنان محل تحصیل و سکونت طلاب علوم دینی است.
مقدمه
در دل بافت کهن قم، جایی هست که نه‌فقط سنگ و گچ، بلکه ایمان و اندیشه در تار و پود دیوارهایش تنیده شده است؛ مدرسه علمیه جهانگیرخان، مدرسه‌ای که با بیش از یک قرن قدمت، هنوز هم نبض تربیت طلاب را در این شهر زنده نگه داشته است. اگر در جست‌وجوی نقطه‌ای هستید که در آن می‌توان عبور زمان را در قالب کاشی‌ها، حجره‌ها و سکوت عارفانه‌اش لمس کرد و در عین حال با حال و هوای طلبگی امروز آشنا شد، اینجا دقیقاً همان مقصد است.
بازدید از این مدرسه، نه‌تنها فرصتی برای آشنایی با یکی از مهم‌ترین مراکز علمی مذهبی قم است، بلکه دریچه‌ای‌ست به سیر تحول حوزه‌های علمیه، از گذشته‌ای پرشکوه تا امروز پرجنب‌وجوش. با ما همراه شوید تا در این گزارش، مدرسه‌ای را بشناسید که هر گوشه‌اش، قصه‌ای شنیدنی برای گفتن دارد.
تاریخچه مدرسه جهانگیرخان قم
مدرسه جهانگیرخان که گاهی با نام «مدرسه جانی‌خان» نیز شناخته می‌شود، به احتمال زیاد در دوره صفویه یا اوایل قاجاریه ساخته شده است. این مدرسه بعدها به نام حکیم جهانگیرخان قشقایی، از بزرگان حکمت و فلسفه در عصر قاجار، نامگذاری شد. جهانگیرخان، مردی صاحب‌نظر، پرهیزگار و تاثیرگذار در تاریخ فکری ایران بود که سال‌هایی از زندگی خود را در قم گذراند و به تربیت شاگردان همت گماشت.
معماری و ساختار مدرسه
مدرسه جهانگیرخان در ضلع شرقی مسجد جامع قم قرار دارد و ورودی آن در مجاورت درب شرقی مسجد واقع شده است. این مدرسه دارای حیاط مرکزی نسبتاً کوچک با حجره‌هایی پیرامون آن است. صحن مدرسه، ساده و بی‌پیرایه، با سنگ‌فرش سنتی، حوض وسط حیاط و ایوان‌هایی در شمال و جنوب، فضایی روحانی و آرامش‌بخش را برای طلاب فراهم کرده است. در بخشی از مدرسه، یک شبستان کوچک نیز وجود دارد که برای عبادت و درس‌گفتن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ویژگی‌های برجسته
معماری سنتی ایرانی با ایوان‌ها و حیاط مرکزی
نزدیکی به مسجد جامع قم، یکی از مراکز اصلی مذهبی و تاریخی شهر
کاربری پیوسته به‌عنوان مدرسه علمیه، برخلاف بسیاری از مدارس تاریخی که صرفاً به موزه یا بنای تاریخی تبدیل شده‌اند
نقش مهم در آموزش علوم دینی در دهه‌های گذشته، به‌ویژه در دوره پیش از توسعه حوزه علمیه قم در عصر آیت‌الله حائری یزدی
کاربری گذشته و حال
مدرسه جهانگیرخان از ابتدا تاکنون به عنوان محل آموزش و اسکان طلاب علوم دینی مورد استفاده قرار گرفته است. گرچه امروزه با توسعه مدارس بزرگ‌تر مانند فیضیه، نقش آموزشی آن محدودتر شده، اما همچنان تعدادی از طلاب در این مدرسه سکونت دارند. شبستان مدرسه نیز محل برگزاری نماز جماعت و گاهی اوقات جلسات درسی است.
مدیریت مدرسه علمیه جهانگیرخان؛ نگاهی به تجربه و تحول
حجت‌الاسلام جعفر جویباری از سال ۱۳۸۸ مدیریت مدرسه علمیه جهانگیرخان را بر عهده دارد. پیش از آن نیز سه سال مدیریت مدرسه علمیه خاتم‌الانبیاء(ص) در بابل را تجربه کرده و در همان سال‌ها با اجرای برنامه‌های ابتکاری آموزشی و تهذیبی، گام‌های مؤثری در تربیت طلاب برداشته بود. او با هدف ایجاد تحولی در تربیت طلاب، مدرسه‌ای را پایه‌گذاری کرد که از ابتدای مسیر آموزشی همراه طلاب باشد و در تمام سطوح علمی، اخلاقی و تهذیبی آنان را رشد دهد.
تبدیل مدرسه خوابگاهی به مدرسه آموزشی
در آغاز، مدرسه علمیه جهانگیرخان به‌صورت خوابگاهی اداره می‌شد، اما با پیگیری‌های حجت‌الاسلام جویباری، این فضا به مدرسه‌ای آموزشی و رسمی برای پذیرش طلاب از پایه اول تبدیل شد. پس از خروج طلاب غیررسمی، پذیرش جدید تنها از سطح پایه اول آغاز شد تا برنامه‌های تربیتی مدرسه از ابتدا به‌صورت منسجم اجرا شود.
برنامه‌ریزی ویژه برای تابستان؛ تلفیق آموزش، تهذیب و تفریح
یکی از نوآوری‌های مدیریتی این مدرسه، برگزاری دوره‌های تابستانی هدفمند است. در این برنامه‌ها، طلاب ضمن مرور دروس سال تحصیلی، در کلاس‌هایی چون مهدویت، خاورمیانه‌شناسی، احکام عملی، خانواده و ادبیات عرب شرکت می‌کنند. این دوره‌ها در مناطق خوش‌آب‌وهوا مانند سرعین، مشهد و مناطق جنگلی شمال کشور برگزار می‌شود و ترکیبی از آموزش، تهذیب، تفریح و انس طلاب با یکدیگر را دنبال می‌کند.
استقبال گسترده از مدرسه جهانگیرخان
برنامه‌ریزی دقیق، نظارت پیوسته و آموزش هدفمند در مدرسه، موجب شده است که مدرسه علمیه جهانگیرخان در میان گزینه‌های محبوب طلاب جدیدالورود قرار گیرد. طبق آمار رسمی، در سال تحصیلی اخیر، ۳۰۰ نفر از طلاب مقطع سیکل، این مدرسه را به‌عنوان اولویت اول خود انتخاب کرده‌اند.
بازدید گروه‌های گردشگری خارجی
مدرسه علمیه جهانگیرخان به‌واسطه رویکرد فرهنگی و نگاه باز مسئولان آن، در سال‌های اخیر پذیرای گروه‌هایی از گردشگران خارجی بوده است. تاکنون چندین تور از کشور چین از این فضای تاریخی و معنوی بازدید کرده‌اند و ضمن آشنایی با معماری سنتی ایرانی-اسلامی، از پویایی این مدرسه در گذشته و حال شگفت‌زده شده‌اند. آژانس‌های گردشگری می‌توانند با هماهنگی قبلی، زمینه بازدید از این جاذبه منحصربه‌فرد را برای توریست‌ها فراهم کنند؛ بازدیدی که فرصتی است برای لمس واقعی فرهنگ دینی و سبک زندگی طلبگی در ایران. در صورت تمایل به هماهنگی یا دریافت مشاوره در این زمینه، می‌توانید روی همراهی و راهنمایی ما حساب کنید.
نکات بازدید
موقعیت مکانی: مدرسه جهانگیرخان در ضلع شرقی مسجد جامع قم و در نزدیکی بازار کهنه قرار دارد. ورودی مدرسه از داخل مسجد جامع قابل دسترسی است.
دسترسی: به دلیل هم‌جواری با مسجد جامع، بازدید از مدرسه معمولاً نیازمند هماهنگی با مسئولان حرم یا حوزه علمیه است.
بهترین زمان بازدید: در ساعات غیرنماز و خارج از ایام پرتردد مذهبی، امکان دیدن فضای مدرسه با آرامش بیشتری وجود دارد.
نکات فرهنگی: رعایت پوشش مناسب و احترام به فضای معنوی مدرسه از ملزومات بازدید است.
جاذبه‌های اطراف
مسجد جامع قم: شاهکار معماری صفوی و قاجاری، در کنار مدرسه واقع شده و خود یکی از جاذبه‌های تاریخی قم است.
بازار کهنه قم: بافت قدیمی بازار در نزدیکی مسجد جامع، فضایی زنده و پر از رنگ و بو برای تجربه زندگی سنتی شهری قم.
میدان کهنه و مناره تاریخی: چند قدم دورتر از مدرسه، یادگار دوره سلجوقی را می‌توان مشاهده کرد.
پرسش‌های متداول
آیا بازدید عمومی از مدرسه جهانگیرخان امکان‌پذیر است؟
در حالت عادی، این مدرسه برای سکونت طلاب استفاده می‌شود و بازدید عمومی ندارد، اما در برخی ایام خاص یا با هماهنگی ممکن است بازدید فراهم شود.
آیا جهانگیرخان قشقایی بانی ساخت این مدرسه بوده؟
خیر. مدرسه احتمالاً پیش از تولد یا در دوره جوانی جهانگیرخان ساخته شده است، اما به دلیل حضور تأثیرگذار او در قم، مدرسه به نام وی شهرت یافته است.
مدرسه در حال حاضر چه کارکردی دارد؟
این مدرسه همچنان به‌عنوان محل اسکان و تحصیل طلاب علوم دینی استفاده می‌شود و تحت نظر حوزه علمیه قم فعالیت دارد.
نتیجه‌گیری
مدرسه علمیه جهانگیرخان، تنها یک ساختمان تاریخی نیست؛ بلکه پنجره‌ای است به ژرفای ایمان، دانش و مجاهدت‌های خاموش عالمانی که سال‌ها در این حجره‌ها زیسته‌اند، آموخته‌اند و پرورش یافته‌اند. قدم زدن در حیاط سنگ‌فرش‌شده و ایوان‌های ساکت این مدرسه، تجربه‌ای ناب از آرامش و معنویت است؛ تجربه‌ای که هر رهگذر علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ دینی ایران باید دست‌کم یک‌بار آن را از نزدیک لمس کند. اگر روزی گذرتان به بافت تاریخی قم افتاد، بازدید از مدرسه جهانگیرخان را در برنامه خود بگنجانید؛ جایی که تاریخ زنده است و هنوز هم صدای پای عالمان در صحن آن طنین دارد.
حمام حاج عسگرخان قم؛ گرمابه‌ای زنده از عمق تاریخ قاجار
