خانه قمگردی

مسجد جامع قم به عنوان یکی از جاذبه‌های برجسته معماری و تاریخی استان قم شناخته می‌شود. این مسجد به دلیل موقعیت خود در بافت تاریخی و قدیمی قم (محله مسجد جامع)، همواره جزو مقاصد اصلی تورهای گردشگری قرار دارد. نزدیکی این مسجد به محله مسجد جامع، مدرسه علمیه جهانگیر خان، میدان کهنه و بازار کهنه، فرصت‌های جذابی را برای یک تور نیمروزه گردشگری فراهم می‌آورد.

تاریخچه مسجد جامع قم

مسجد جامع قم، که به نام‌های «مسجد جمعه» و «مسجد عتیق» نیز شناخته می‌شود، در قلب بافت تاریخی قم واقع شده است. تاریخ ساخت این مسجد به قرن چهارم هجری برمی‌گردد و به اعتقاد برخی، سازنده آن ابوالصدیم حسن بن علی بن آدم اشعری بوده است. در طول تاریخ، این مسجد دستخوش تغییرات و مرمت‌های متعددی قرار گرفته است. بخش‌های مختلف این بنا، از جمله گنبدخانه، ایوان‌ها و شبستان‌ها، نمایانگر دوره‌های مختلف تاریخی از سلجوقیان تا قاجاریه هستند.

مسجد جامع قم در سال 1312 هجری شمسی به شماره 194 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد و به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و مذهبی استان قم شناخته می‌شود.

معماری مسجد جامع قم

معماری مسجد جامع قم ترکیبی از سبک‌های مختلف است که نشان‌دهنده تاریخ طولانی آن می‌باشد. این مسجد دارای دو ورودی اصلی است که یکی از آن‌ها در قسمت غربی واقع شده و سردر آن با مقرنس‌کاری و کتیبه‌های زیبا تزئین شده است.

مساحت کلی مسجد 4200 متر مربع و زیربنای آن 2970 متر مربع است. این بنا شامل دو ایوان و پنج شبستان است که هر کدام به دوره‌های مختلف تاریخی تعلق دارند. گنبدخانه و ایوان‌های جنوبی و شمالی از آثار دوره سلجوقیان و شبستان‌های شمالی و شرقی مربوط به دوره قاجار هستند. همچنین، زیرزمینی در شبستان غربی به سال 1305 هجری قمری احداث شده است.

بانی مسجد جامع قم

بنا کننده مسجد جامع قم، ابوالصدیم حسین بن علی بن آدم اشعری است که طبق کتاب تاریخ قم، این مسجد را در میانه قرن چهارم هجری بنا کرده است. همچنین، عبدالجلیل قزوینی در کتاب النقض بهاءالدین کمال ثابت قمی را سازنده مسجد در قرن ششم معرفی کرده و می‌گوید که امیر ابوالفضل عراقی، وزیر سلطان مسعود سلجوقی، دستور ساخت آن را داده است.

میرزا عباس فیض قمی نیز در کتاب گنجینه آثار قم، بنیانگذار مسجد را سلطان جانی‌خان، پادشاه تاتار ترکستان، در سال 755 هجری می‌داند. سیدکمال حاج‌سیدجوادی نیز مسجد جامع قم را متعلق به عصر سلجوقی و ساخته شده در نیمه اول قرن ششم معرفی می‌کند.

مؤلف کتاب خلاصة البلدان نیز به سلطان طغرل سلجوقی به عنوان سازنده مسجد در سال 528 هجری اشاره می‌کند. آندره گدار نیز مسجد جامع قم را از مساجد چهار طاقی معرفی کرده و قدیمی‌ترین قسمت‌های آن را به دوره سلجوقیان نسبت می‌دهد.

ویژگی‌های مسجد جامع قم

مسجد جامع قم به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران، ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. از جمله این ویژگی‌ها می‌توان به:

گنبد زیبا و ایوان‌های بزرگ

ز نظر معماری، به نظر می‌رسد که بنای گنبدخانه به دوره سلجوقیان تعلق دارد. همچنین، ایوان جنوبی ممکن است همزمان با گنبدخانه ساخته شده باشد یا اینکه به دوره صفویه و همزمان با شبستان‌های شرقی و غربی گنبد مربوط باشد.

گنبد این مسجد با طراحی منحصر به فرد خود، از دور نمایان است و ایوان‌های بزرگ آن فضایی دلنشین برای عبادت و تجمع مردم فراهم می‌آورد.

 تزئینات کاشی‌کاری

تزئینات کاشی کاری ایوان جنوبی به زمان فتحعلی شاه قاجار بر می‌گردد. این تزئینات که به مرور زمان آسیب دیده بود، یکبار در سال 1365 هـ.ق به همت آیت الله فیض و بار دیگر در سال 1375 هـ.ق به همت آیت الله بروجردی مرمت شده است.

کاربری بنا در گذشته

در گذشته، مسجد جامع قم به عنوان مرکز اصلی عبادت و تجمع مردم قم شناخته می‌شد. این مسجد محل برگزاری نماز جمعه و دیگر مراسم مذهبی و اجتماعی بود. در دوره‌های مختلف، علما و مراجع بزرگ دین در این مسجد به اقامه نماز جماعت و تدریس علوم دینی می‌پرداختند.

در دهه ۱۳۳۰ش زمانی که هنوز مسجد اعظم قم ساخته نشده بود، آیت‌الله سیدحسین بروجردی، مرجع تقلید شیعیان، در ماه رمضان، نماز جماعت را در مسجد جامع قم اقامه می‌کرد و حضور مردم به‌ گونه‌ای بود که اتصال صفوف نماز در پشت‌ بام‌های اطراف مسجد نیز شکل می‌گرفت.

از دیگر عالمانی که نماز جماعت و جمعه را برپا داشته‌اند، می‌توان به شیخ عبدالکریم حائری یزدی، سیدحسن جواهری، شیخ صادق تهرانی و سید مهدی صُحُفی اشاره داشت.

کاربری بنا در زمان حال

امروزه مسجد جامع قم همچنان به عنوان محل برگزاری نماز جماعت و مراسم مذهبی فعال است. این مسجد به عنوان پایگاه فرهنگی و اجتماعی، محلی برای فعالیت‌های بسیج و دیگر نهادهای فرهنگی است. همچنین، زیرزمین و برخی از شبستان‌ها به حجره‌های تحصیل و تدریس علوم حوزوی اختصاص یافته‌اند.

بهترین زمان بازدید

بهترین زمان برای بازدید از مسجد جامع قم، ساعات قبل از برپایی نماز جماعت ظهر یا مغرب است. در این زمان، شما می‌توانید از فضای معنوی و آرامش‌بخش مسجد بهره‌مند شوید و همچنین با تاریخ و معماری این بنا بیشتر آشنا شوید.

نکاتی که برای بازدید باید رعایت کنیم

دسترسی آسان: برای دسترسی به مسجد جامع، می‌توانید از مسیر بلوار 55 متری عمار یاسر و کوچه 15 استفاده کنید.

پارکینگ: برای پارک وسیله نقلیه خود، از محوطه پارک خودرو در نزدیکی مسجد جامع استفاده کنید.

احترام به فضای مذهبی: هنگام بازدید، به آداب و رسوم مذهبی احترام بگذارید و سعی کنید در زمان برگزاری نماز، سکوت و آرامش را رعایت کنید.

جاذبه‌های گردشگری اطراف

مدرسه علمیه جهانگیر خان

مدرسه جهانگیرخان یا جانی‌خان یکی از مدارس علمیه حوزوی در قم است که در مقابل مسجد جامع واقع شده است. این مدرسه دارای حیاط کوچکی است که بیست حجره آن را احاطه کرده و هر حجره با ایوان‌هایی تزئین شده است. این مدرسه همچنین در فهرست آثار ملی ثبت شده و دارای موقوفات زیادی است.

 

محله پامنار

محله‌های پامنار قم، بخش‌های تاریخی این شهر به شمار می‌روند و از میان آن‌ها، محله میدان‌کهنه و محله مدرسه غیاثیه از معروف‌ترین‌ها هستند. مناره تاریخی میدان کهنه یکی از جاذبه‌های گردشگری قم است و به عنوان میراث فرهنگی در معرض خطر شناخته می‌شود. این مناره با پخش اذان، نقش مهمی در شکل‌گیری هسته‌های اجتماعی در این منطقه ایفا کرده است.

سوالات متداول

1. مسجد جامع قم در چه سالی به ثبت ملی رسید؟

این مسجد در سال 1312 هجری شمسی به ثبت ملی رسید.

2. سازنده مسجد جامع قم کیست؟

سازنده این مسجد ابوالصدیم حسن بن علی بن آدم اشعری است.

3. معماری مسجد جامع قم به کدام دوره‌ها تعلق دارد؟

معماری این مسجد شامل دوره‌های سلجوقی، صفوی و قاجاری است.

 

4. کاربری فعلی مسجد جامع قم چیست؟

مسجد جامع قم به عنوان محل برگزاری نماز جماعت و فعالیت‌های فرهنگی و اجتماعی فعال است.

5. بهترین زمان برای بازدید از مسجد جامع قم چه زمانی است؟

بهترین زمان برای بازدید، ساعات قبل از برپایی نماز جماعت ظهر یا مغرب است.