خانه قمگردی

بازار گذرخان قم، با قدمتی بیش از 300 سال، یکی از آثار برجسته تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌رود. این بازار که در دوره صفویه بنا شده است، همواره محلی برای تجمعات اجتماعی، مذهبی و تجاری بوده و امروز با حضور زائران و مهاجران عراقی به یکی از پررونق‌ترین نقاط شهر تبدیل شده است. از معماری باشکوه صفوی تا تنوع بی‌نظیر محصولات، گذرخان تلفیقی از گذشته و حال است که هر گردشگری را به خود جذب می‌کند.

تاریخچه گذرخان

گذرخان به دستور مهدی قلی خان، فرزند یکی از سرداران بزرگ صفوی، ساخته شد. این گذر که در نزدیکی آستانه مقدسه قم قرار دارد، در ابتدا به‌عنوان یک مرکز تجاری و مذهبی طراحی شد و با گذشت زمان به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم قم تبدیل شد.

در دوره پهلوی و پس از احداث خیابان چهارمردان (انقلاب)، برخی از بخش‌های گذرخان تخریب شد. با این حال، این بازار همچنان هویت تاریخی خود را حفظ کرده و در تاریخ ۲۵ آبان ۱۳۸۷ با شمارهٔ ثبت ۲۳۶۴۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

معماری گذرخان

بازار گذرخان نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری صفوی است. این بازار شامل یک راسته اصلی با طاق‌های هلالی‌شکل و دو بخش فرعی است که به راسته اصلی متصل می‌شوند. بخش شمالی بازار که به خیابان چهارمردان متصل است، اخیراً ترمیم و بازسازی شده است.

وجود طاق‌های بلند، معابر باریک و مغازه‌های کوچک با درهای چوبی، حال و هوای تاریخی این مکان را حفظ کرده است. ترکیب فضاهای سرپوشیده و سرباز در بازار، به آن تنوعی خاص بخشیده و تجربه‌ای دلنشین برای بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند.

ویژگی‌های خاص گذرخان

گذرخان امروزه به دلیل حضور پررنگ زائران عرب به محله‌ای زنده و بین‌المللی تبدیل شده است. از جمله ویژگی‌های خاص این بازار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

- تنوع محصولات: در این بازار می‌توانید از محصولات غذایی مانند خرما، عسل و ماهی گرفته تا لباس‌های سنتی و موبایل خریداری کنید.

- غذاهای عربی: چای‌خانه‌ها و رستوران‌های سنتی این بازار با ارائه غذاهایی مانند فلافل، سمبوسه، مخلمه، باقلا بالدهن و ماهی تنوری، تجربه‌ای شگفت‌انگیز از فرهنگ عراقی را به بازدیدکنندگان می‌دهند.

- بورس لباس روحانیت: گذرخان یکی از مراکز اصلی فروش لباس‌های روحانیت است و بسیاری از طلبه‌ها لباس‌های خود را از اینجا تهیه می‌کنند.

کاربری بنا در گذشته

در گذشته، گذرخان علاوه بر محلی برای تجارت، یکی از مراکز مهم مذهبی و فرهنگی قم بود. طلاب علوم دینی از این بازار عبور می‌کردند تا به مدارس علمیه اطراف مانند مدرسه خان برسند. بسیاری از وقایع مهم انقلاب اسلامی نیز در این منطقه رخ داده است.

کاربری بنا در زمان حال

امروزه، گذرخان نه‌تنها مرکز خریدی پررونق است، بلکه به‌عنوان یک مقصد گردشگری و فرهنگی نیز شناخته می‌شود. این بازار مکانی ایده‌آل برای تجربه زندگی روزمره مردم قم و تعامل با زائران عراقی است.

 مشاغل موجود در گذرخان

در بازار گذرخان می‌توانید انواع مشاغل و کسب‌وکارها را مشاهده کنید:

- خرمافروشی: گذرخان به بورس فروش خرما در قم تبدیل شده و بیش از 10 نوع خرما در این بازار عرضه می‌شود.

- عسل‌فروشی: مغازه‌های عسل‌فروشی با ارائه عسل‌های طبیعی و باکیفیت، یکی از جذابیت‌های این بازار هستند.

- ماهی و مواد غذایی: فروشگاه‌های مواد غذایی متنوع، از جمله ماهی، میوه و سبزیجات تازه، نیازهای روزمره زائران را برآورده می‌کنند.

- لباس روحانیت: مغازه‌های فروش عبا و لباس روحانیت یکی دیگر از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این بازار است.

- رستوران‌ها: غذاهای سنتی عربی در رستوران‌های کوچک و چای‌خانه‌های بازار، تجربه‌ای لذیذ برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کنند.

تاریخچه حضور عراقی‌ها در گذرخان

حضور پررنگ عراقی‌ها در گذرخان به دهه 1350 بازمی‌گردد، زمانی که شیعیان عراقی به دلیل فشارهای رژیم صدام به ایران مهاجرت کردند. بسیاری از آنان در اطراف خیابان چهارمردان و محله گذرخان سکنی گزیدند و به کسب‌وکار پرداختند.

وجود حسینیه‌های نجفی‌ها و مسجد امام رضا (ع) در این منطقه باعث شده گذرخان به پاتوق اصلی زائران عرب تبدیل شود. این مکان نه‌تنها محلی برای اقامت و خریدوفروش است، بلکه به‌عنوان فضایی برای تجمعات مذهبی و فرهنگی نیز شناخته می‌شود.

عراقی ها امروز به گذر خان «سوق العراقیین» نیز می گویند.

مدرسه خان

در مجاورت بازار تاریخی گذرخان، مدرسه خان قرار دارد که یکی از قدیمی‌ترین و زیباترین مدارس علمیه قم است. این مدرسه که در سال ۱۱۲۳ قمری ساخته شده، به دست مهدی قلی خان، یکی از فرماندهان دوره صفویه، بنیان‌گذاری شد.

معماری زیبا و اصیل این بنا، با حیاط مرکزی و حجره‌های سه‌طبقه، توجه هر بیننده‌ای را جلب می‌کند. مدرسه خان به دلیل جایگاه تاریخی خود، همواره محل تحصیل و تدریس علمای برجسته‌ای همچون آیت‌الله العظمی بهجت و آیت‌الله مصباح یزدی بوده است.

بازدید از این مدرسه، فرصتی عالی برای آشنایی با تاریخ علمی و فرهنگی قم و لذت بردن از زیبایی‌های معماری ایرانی است. این بخش تاریخی در نزدیکی گذرخان، تجربه‌ای غنی و متفاوت را برای گردشگران فراهم می‌کند.

 

معرفی کتاب گذر خان

رمان گذرخان اثر حجت الاسلام سید محمدعلی ابطحی، داستان پسری را روایت می‌کند که پدر روضه‌خوان نابینایی دارد و بنابراین ناچار است همه‌جا او را همراهی کند؛ از روضه‌های زنانه و مردانه گرفته تا مجالس و محافل مراجع تقلید. گذرِ خان نام محله‌ای نام آشنا در قم است که بسیاری از اتفاقات این داستان در آن‌جا به وقوع می‌پیوندد.

این کتاب در انتشارات ققنوس، در سال ۱۴۰۱، در ۲۶۳ صفحه چاپ شده است.

بهترین زمان بازدید از گذرخان

بهترین زمان برای بازدید از گذرخان فصل بهار و پاییز است که هوای قم معتدل‌تر است. همچنین، ایام مذهبی مانند ماه رمضان و ایام فاطمیه، حال و هوای خاصی به بازار می‌بخشند و فرصت مناسبی برای تجربه فضای فرهنگی آن فراهم می‌کنند.

نکاتی که برای بازدید باید رعایت کنیم

1. احترام به فرهنگ محلی: با توجه به فضای مذهبی بازار، رعایت پوشش اسلامی و آداب محلی ضروری است.

2. برنامه‌ریزی مناسب: برای جلوگیری از شلوغی، بهتر است در ساعات اولیه روز به بازار مراجعه کنید.

3. آمادگی برای تعامل: آشنایی با زبان عربی یا استفاده از مترجم می‌تواند تجربه بهتری از بازدید شما فراهم کند.

جاذبه‌های گردشگری اطراف گذرخان

1. مدرسه خان: با معماری صفوی و تاریخی 300 ساله، یکی از مهم‌ترین مدارس علمیه قم است.

2. مسجد فاطمیه: یکی از مساجد زیبا و قدیمی قم که در مراسم‌های مذهبی نقش مهمی دارد.

3. حمام اعتضادالدوله: نمونه‌ای از معماری ایرانی در دوره قاجار.

4. حسینیه‌های نجفی‌ها: مکانی برای تجمع زائران عراقی و برگزاری مراسم‌های مذهبی.

سوالات متداول

1. بازار گذرخان در چه دوره‌ای ساخته شده است؟

گذرخان در دوره صفویه و به دستور مهدی قلی خان ساخته شد.

2. چرا گذرخان به محله عرب‌ها معروف است؟

به دلیل حضور زائران و مهاجران عراقی و وجود حسینیه‌های نجفی‌ها.

3. چه محصولاتی در بازار گذرخان عرضه می‌شود؟

خرما، عسل، ماهی، میوه، لباس‌های سنتی و غذاهای عربی.

4. بهترین زمان برای بازدید از گذرخان چه فصلی است؟

فصل بهار و پاییز به دلیل هوای مطبوع قم.

5. چه جاذبه‌هایی در نزدیکی گذرخان وجود دارد؟

مدرسه خان، مسجد فاطمیه و حسینیه‌های نجفی‌ها.